Wat maakt een liedje goed? Welke elementen in de tekst, in het akkoordenschema of in het arrangement zorgt ervoor dat we er keer op keer naar willen luisteren? Dat is een vraag die mij al jaren bezig houdt en vaak terugkomt: tijdens het maken van cd’s, tijdens het schrijven met andere artiesten, tijdens het repeteren voor optredens en tijdens het geven van workshops en masterclasses. Op ‘Tower of Song’ gaan we op zoek naar antwoorden. Dit doen we o.a. door nummers die wij goed / interessant / boeiend vinden te analyseren. Wat valt op aan de tekst? Wat is er te zeggen over de harmonie en melodie? Welke keuzes heeft de producer gemaakt? Vandaag trappen we af met een analyse van de lyrics van één van mijn lievelingsnummers: Joni Mitchell’s ‘I Had a King’.

Bron: jonimitchell.com

Na songs te hebben geschreven voor artiesten als Judy Collins en Dave Van Ronk, kwam in 1968 het debuutalbum uit van Roberta Joan Anderson, oftewel Joni Mitchell: Song to a Seagull. Omdat de titel door een misprint van de LP-hoes niet goed te lezen was, ging de plaat in vele catalogi als ‘Joni Mitchell’ de boeken in.

Het eerste deel van de plaat kreeg de ondertitel ‘I came to the city’ mee, en in de eerste nummers is al snel duidelijk waarom Joni naar ‘de stad’ kwam: voor de liefde! In 1965 ontmoette ze singer/songwriter Chuck Mitchell en ze trouwde “binnen 36 uur” met hem, vertelde ze later in een interview. Samen met Chuck vertrok Joni naar Amerika om er op te treden in diverse koffiehuizen.

We kijken vandaag eens goed naar de tekst van het eerste nummer van de LP: ‘I Had a King’.

I had a king in a tenement castle
Lately he’s taken to painting the pastel walls brown
He’s taken the curtains down
He’s swept with the broom of contempt
And the rooms have an empty ring
He’s cleaned with the tears
Of an actor who fears for the laughter’s sting

 I can’t go back there anymore
You know my keys won’t fit the door
You know my thoughts don’t fit the man
They never can they never can

 I had a king dressed in drip-dry and paisley
Lately he’s taken to saying I’m crazy and blind
He lives in another time
Ladies in gingham still blush
While he sings them of wars and wine
But I in my leather and lace
I can never become that kind  

I can’t go back there anymore
You know my keys won’t fit the door
You know my thoughts don’t fit the man
They never can they never can 

I had a king in a salt-rusted carriage
Who carried me off to his country for marriage too soon
Beware of the power of moons
There’s no one to blame
No there’s no one to name as a traitor here
The king’s on the road
And the queen’s in the grove till the end of the year 

I can’t go back there anymore
You know my keys won’t fit the door
You know my thoughts don’t fit the man
They never can they never can 

© 1968; Siquomb Publishing Company

We gaan de tekst stukje voor stukje ontleden:

I had a king in a tenement castle
Een ‘tenement house’ is een huurwoning. Maar hier zingt Joni niet zomaar over een huurflatje, nee, een gehuurd kasteel, waar zij woonde met haar eigen koning. In de eerste zin maakt ze meteen duidelijk dat het over is, zie de verleden tijdvorm: I had. Het eerste beeld dat we krijgen is een relatie die te mooi was om waar te kunnen zijn: het kasteel was immers maar tijdelijk van hen.

Lately he’s taken to painting the pastel walls brown
De tweede zin maakt het nog ietsje erger en vertelt wat er mis ging: haar koning, haar geliefde, begon alles wat pastelkleurig en mooi was, bruin en lelijk te schilderen. Let hier op de vele binnenrijmen, bijvoorbeeld lately he’s taken en de alliteratie van painting the pastel. Ook komt pastel precies op de plek waar je hem zou verwachten, als rijmend antwoord op castle uit de regel ervoor. Alleen is de zin hier nog niet klaar: walls brown komt erachteraan, en dit brengt je oor gelijk even van haar stuk. Precies wat de zin voor ogen heeft: het leek zo mooi, maar het was niet blijvend.

He’s taken the curtains down
Het wordt grimmiger. De herhaling van taken geven het beeld van een opsomming: de dingen die de ‘koning’ gedaan heeft, of nou ja, misdaan, zouden we kunnen zeggen.

He’s swept with the broom of contempt
Met de ‘bezem van verachting’ veegde de koning – een woord dat per zin ironischer lijkt te worden – alles wat het paar opgebouwd had weg.

And the rooms have an empty ring
Na een opsomming van de ‘dingen die de koning gedaan heeft’, gaan we naar de gevolgen ervan. De kamers hebben een lege galm gekregen. Alles is immers weggeveegd door die waardeloze koning.

He’s cleaned with the tears
Of an actor who fears for the laughter’s sting
Hij heeft het gelukkig wel schoon achtergelaten. Niet met zijn echte, eigen tranen, maar die van een bange acteur.

Refrein
I can’t go back there anymore
You know my keys won’t fit the door
You know my thoughts don’t fit the man
They never can, they never can
In het refrein maakt Joni haar statement, klip en klaar: ik kan niet meer terug, het is over en uit, we passen immers niet bij elkaar. Merk je hoe stabiel dit refrein voelt na de onregelmatige regellengtes in het couplet? Elke regel heeft vier klemtonen en het rijmschema is aabb. Dit versterkt het gevoel dat we bij een duidelijke, harde conclusie zijn aangekomen.

Tweede couplet
I had a king dressed in drip-dry and paisley
Ooit was het goed en streek de ‘koning’ zijn kleren niet (met motiefjes).
(Mooie alliteratie trouwens: dressed in drip-dry)

Lately he’s taken to saying I’m crazy and blind
He lives in another time
Maar hij is veranderd en heeft het op Joni gemunt.

Ladies in gingham still blush
While he sings them of wars and wine
But I in my leather and lace
I can never become that kind
Vrouwen in katoen vallen nog voor hem, maar ik, in leer en kant, niet meer, zegt ze. Een prachtig stukje vind ik dit: hier laat de schrijfster zien dat ze geen slachtoffer is van hem, maar zelf ook een andere man verkiest.

Refrein
I can’t go back there anymore
You know my keys won’t fit the door
You know my thoughts don’t fit the man
They never can, they never can
Hier klinkt de onvermijdelijke conclusie niet meer zielig, maar sterk: Joni kan niet alleen, maar wíl ook niet terug.

Derde couplet
I had a king in a salt-rusted carriage
Who carried me off to his country for marriage too soon
We krijgen iets meer details over deze relatie. De schrijfster vertrok naar een ander land, zíjn land, met haar ‘koning’. In een roestige wagen zie je ze bijna de grens over rammelen. Nu realiseert ze zich (of toen al?) dat het te snel was.

Beware of the power of moons
Werd ze beïnvloed door de stand van de maan, in haar keuze? Ze waarschuwt ons in ieder geval ergens voor.

There’s no one to blame
No there’s no one to name as a traitor here
Ook al lijkt ze in het begin van het lied te zeggen dat haar geliefde het einde van de relatie inluidde, hier geeft ze aan dat ze beiden niet schuldig zijn. Dit is gewoon hoe het soms gaat, in de liefde.

 The king’s on the road
And the queen’s in the grove till the end of the year
De huidige situatie: hij is op pad, zij verstopt zich nog even – in ieder geval tot het einde van het jaar – in de bosjes.

Refrein
I can’t go back there anymore
You know my keys won’t fit the door
You know my thoughts don’t fit the man
They never can, they never can

Wat opvalt is dat elk van de drie couplet-refrein combinaties dezelfde structuur hebben. Het eerste gedeelte van het refrein vertelt over de dingen die de koning ‘gedaan’ heeft op verschillende momenten in hun relatie: haar meegenomen naar zijn land, beledigd, de (figuurlijke) muren bruin gekalkt, etcetera. In het tweede deel van het couplet verheft Joni haar stem, de melodie gaat omhoog en ze zingt over de gevolgen: de lege kamer, de andere vrouwen waar ze niet meer bij hoort, de huidige situatie. Het refrein trekt telkens een duidelijke conclusie: ze kan niet meer terug. Om dit te bekrachtigen staat de melodie in een lager register. Als we een statement willen maken, verlagen we immers onze (spreek)stem.

Rijmschema

Qua assonantie is er veel te ontdekken, zoals binnenrijmen en rijmparen op diverse plekken in de zinnen. Het rijmschema zou je als volgt schematisch kunnen weergeven (zoals Lloyd Whitesell gedaan heeft in zijn boek ‘The Music of Joni Mitchell’):

I had a king in a tenement castle                                                 a
Lately he’s taken to painting the pastel walls brown            a          b
He’s taken the curtains down                                                                    b
He’s swept with the broom of contempt                         c          d
And the rooms have an empty ring                                 c          d          e
He’s cleaned with the tears of an actor                           f          g
Who fears for the laughter’s sting                                f          g           e

Aandachtig en minutieus als ze is, hebben de twee andere coupletten een vergelijkbaar schema.

I had a king dressed in drip-dry and paisley                                 a
Lately he’s taken to saying I’m crazy and blind                           a          b
He lives in another time                                                                                    b
Ladies in gingham still blush                                              c
While he sings them of wars and wine                         c                      e
But I in my leather and lace                                                f
I can never become that kind                                             f                      e

I had a king in a salt-rusted carriage                                              a
Who carried me off to his country for marriage too soon        a          b
Beware of the power of moons                                                                   b
There’s no one to blame                                                     c
No there’s no one to name as a traitor here                  c                      e
The king’s on the road                                                           f
And the queen’s in the grove till the end of the year     f                      e

‘I had a king’ is bijna een film, die het einde van een relatie sterk weergeeft, zowel in inhoud als in de vorm van het lied.

Een volgende keer gaan we het lied muzikaal bekijken: wat valt er op in de akkoorden, melodie en harmonie.
Wat valt jou op aan het nummer? Laat je opmerkingen achter in de reacties, is leuk!