Tower of Song

tips ’n tricks voor singer-songwriters

Auteur: Channah (Pagina 3 van 5)

Songanalyse: Slow Down (Douwe Bob) – deel 2

door

op juli 7, 2017

in Analyse, Blog

Eerder vertelde Jurren Mekking je in zijn interessante en nuttige gastblog wat er muzikaal gebeurt in het eerste deel van Douwe Bob’s Slow Down.
Vandaag deel 2!

Door: Jurren Mekking
Foto: David Jones

NOOT VOORAF: VOOR DIT ARTIKEL IS HET HANDIG KENNIS TE HEBBEN VAN TOONSOORTEN, TRAPPENSCHEMA’S EN DERGELIJKE MUZIEKTHEORIE. HEB JE DIT NIET, MAAR WIL JE DAAR NU WEL EENS VERANDERING IN BRENGEN? HOU TOWER OF SONG DAN IN DE GATEN, BINNENKORT HEBBEN WE IETS LEUKS VOOR Je!

In de vorige blogpost over dit nummer, zagen we hoe er in Slow Down iets interessants gebeurt: tussen het couplet en het pre-chorus moduleert het lied een noot omlaag, van toonsoort A naar toonsoort G. Maar dacht je dat Douwe Bob aan twee toonsoorten genoeg had? Laten we dan eens kijken naar de gitaarsolo.

Een modulatie erbij

Als we het akkoordenschema van de solo bekijken (Em A D), zien we dat dit schema ii V I in toonsoort D is. De derde toonsoort van het nummer. Nu ligt de toonsoort D tussen G en A in op de kwintencirkel, dus het is geen gekke keuze. Ook kan je de laatste maat van het schema op twee manieren analyseren. Tot het A-akkoord zit je nog in D, en de D7 is een tussendominant, of je beschouwt het net als de laatste twee akkoorden van het pre-chorus, waar de A7 de tussendominant is naar de dominant van G.
De solo zelf is precies de zanglijn van het couplet, maar dan een kwart hoger, dus in toonsoort D in plaats van A.

Beatlesque

Het mooie is dat het nummer helemaal niet aanvoelt alsof er drie verschillende toonsoorten worden gebruikt. Je wordt als luisteraar aan de hand meegenomen door het nummer heen. Er worden wel wat abrupte bochten gemaakt, maar nooit op een manier dat je de weg kwijtraakt. Persoonlijk ben ik niet de grootste fan van modulaties, maar de manier waarop het hier gebeurt vind ik erg Beatlesque en dat is iets wat ik graag vaker in popmuziek wil tegenkomen.

Tenslotte vind je hier het akkoordenschema van Slow Down. Heb je vragen? Stel ze in de comments!

Slow Down - schema (1)

Monyay! Overzicht van week 24 en 25

door

op juni 26, 2017

in Links

Daar ben ik weer! Elke twee weken probeer ik het meest relevante songwriting nieuws op een rijtje te zetten. Heb ik iets over het hoofd gezien? Laat je tip achter in de reacties!

Met deze keer: ook wereldberoemde topproducers zitten er weleens naast, 16 Spotify-tips en een componerende robot.

  • Yoko Ono krijgt songwriting credits voor John Lennon’s Imagine. In 1980 gaf Lennon voor de BBC al aan dat Ono meegeschreven had, maar dat hij haar – door zijn eigen macho-gedrag – nooit de credits had gegeven:

    “[Imagine] should be credited as a Lennon-Ono song because a lot of it – the lyric and the concept – came from Yoko. But those days I was a bit more selfish, a bit more macho, and I sort of omitted to mention her contribution. But it was right out of Grapefruit, her book.”

  • Nog een situatie waar de verdeling van de royalties niet klopt, nu in Nederland: muziekuitgeverijen staken de buitenlandse royalties van Arnold Mühren, van The Cats, jarenlang in eigen zak.
  • Deze marketingmethode was te verwachten: Spotify gaat experimenteren met gesponsorde tracks.  Zo kunnen platenmaatschappijen hun nummers, tegen betaling, toevoegen aan playlisten van gebruikers. Geldt gelukkig alleen voor de gratis gebruikers van de dienst.
  • Ondertussen gaat Spotify veel aandacht schenken aan songwriters. Zo willen ze, via diverse initiatieven, niet alleen de artiest, maar ook de mensen achter een liedje in de schijnwerpers te zetten.
  • Of hebben we over een tijdje geen songwriters meer nodig? De eerste robot die zelf liedjes kan maken is gesignaleerd.
  • Nu we het toch over Spotify hebben: 16 tips die het gebruik van Spotify nog leuker maken.
  • Via Blendle: De Volkskrant geeft een spoedcursus Indiase muziek.
  • De onlangs overleden songwriter Chris Cornell coverde meermaals songs, op prachtige wijze. Zes lessen die we van Cornell kunnen leren.
  • Bizar: als zangeres Lorde naar topproducer Max Martin had geluisterd, had ze nooit een grote hit gehad met Royals. Zo zie je maar weer. Doe zoals Lorde en ga altijd af op je eigen instinct, en neem adviezen van wereldberoemde producers soms met een korreltje zout.

Tot de volgende!

 

Sunyay! Overzicht van week 22 en 23

door

op juni 11, 2017

in Blog, Links

Regelmatig probeer ik het meest relevante songwriting nieuws op een rijtje te zetten. Heb ik iets over het hoofd gezien? Laat je tip achter in de reacties!

Genoeg stof tot nadenken, in de afgelopen twee weken. Met deze keer o.a. antwoorden op de vraag waarom artiesten vaak ongelukkig zijn en weinig verdienen – en hoe we dit kunnen veranderen.

  • Tweehonderd creatieve professionals deden een oproep en onderschreven een pamflet over geld verdienen en passie en hoe dat niet los van elkaar zou moeten staan. Dit pamflet zet hopelijk velen aan het denken:

    Omdat creativiteit zo belangrijk is voor de wereld waarin wij leven, zouden we het niet meer als normaal moeten beschouwen dat een creatieve professional weinig tot niets verdient.”

  • Eén van de beste albums ooit werd vijftig en dat werd gevierd met een vakkundige en prachtige heruitgave waarop de nummers opnieuw gemixt zijn. Maar waarom zou je remixen wat al goed is? Producer Giles Martin – de zoon van George Martin – legt uit.
  • Zweden laat zien waarom de muziekindustrie meer vrouwen nodig heeft, op De Correspondent.
  • Er ging een filmpje viral over de vraag waarom artiesten nooit gelukkig zijn:

    Before and after every great idea someone’s got to say: “That’s still not good enough.”
    – Simon Cade

  • Nog een filmpje dat viral ging. Dit is toch wel de droom van elke jonge muzikant – en elke oude(re) muzikant – op een groot podium met je helden mee mogen spelen. Het gebeurde op Pinkpop en 3voor12 legde het vast.
  • Voor in de agenda: aanstaande maandag is er in het Lloyd Hotel een interessante M-Bizz over fondsen en subsidies voor muziek.
  • Ook voor in je agenda: op 26 juni loopt de vroegboekkorting af voor de LalaLab Singer-Songwriter Opleiding. Een jaar lang masterclasses volgen van ervaren Nederlandse artiesten? Dit is je kans!

Geniet van de zon! Tot volgende week!

 

Songanalyse: Slow Down (Douwe Bob) – deel 1

door

op juni 1, 2017

in Analyse

Wederom een gastblog! Jurren Mekking is producer, multi-instrumentalist, gitaarleraar, heeft een band (Veline) en hij schrijft voor De Bassist. Jurren is een enorm vat van muziektheorie-kennis en heeft dan ook een analyse gemaakt van Douwe Bob’s Slow Down.

Door: Jurren Mekking

Noot vooraf: voor dit artikel is het handig kennis te hebben van toonsoorten, trappenschema’s en dergelijke muziektheorie. Heb je dit niet, maar wil je daar nu wel eens verandering in brengen? Hou Tower of song dan in de gaten, binnenkort hebben we iets leuks voor je!

Als gitaardocent bestaat mijn vak voor een groot deel uit nummers uitzoeken voor leerlingen. Bij 90% van de popmuziek van tegenwoordig is daar geen kunst aan, omdat het akkoordenschema vaak op een ‘I V vi IV’ trappenschema uitkomt, of een variatie daarop. Als er dan eens iets interessants voorbij komt, vind ik het leuk om te beredeneren waarom het zo in elkaar zit.

In dit stuk gaan we bekijken wat er muzikaal gebeurt in het nummer Slow Down van Douwe Bob. Slow Down is geschreven door Douwe Bob, Matthijs van Duivenbode, JP Hoekstra en Jeroen Overman – hier leert Hoekstra je hoe je het lied op gitaar kan spelen. De meeste mensen zullen Slow Down overigens (her)kennen van Douwe Bob’s deelname aan het Eurovisie Songfestival.
Om het volledig te kunnen begrijpen, moet je de basis van muziektheorie al beheersen. Het belangrijkste is dat je snapt wat toonsoorten zijn en dat je bekend bent met trappenschema’s.

Het couplet

Het nummer start in toonsoort A, met een duidelijke ii V I: Bm, E, A. Het is een trappenschema dat zich vier keer herhaalt. Binnen dit schema komen er enkele variaties voor, zoals een Bmadd11, een majeur zeven en sus2- en sus4-varaties, maar de trappen blijven hetzelfde.
Aan het einde van het couplet zet de majeur zeven (de A^, een akkoord met een grote septiem) zich door in een dominant zeven (de A7, een akkoord met een kleine septiem). Dit gebeurt weleens in liedjes, en muzikaal schept het de verwachting dat deze A7 als tussendominant dient en dat we naar de vierde trap gaan: een D-akkoord. Echter, dat gebeurt niet. In plaats daarvan loopt de bas chromatisch omhoog naar het C-akkoord, waarop het pre-chorus begint. Deze C zou je als een verlaagde derde trap kunnen zien, maar zo ervaar ik het niet.

Pre-chorus en refrein

We kijken even vooruit naar het refrein om te zien wat hier gebeurt.
Het refrein start op het G-akkoord. Dit voelt heel duidelijk als de eerste trap en het refrein is dan ook niet anders te interpreteren dan I vi IV V I in G: G Em C D G. Als we het pre-chorus erbij pakken (C Em C Em C Em A D), is het het meest logisch dat deze ook in toonsoort G staat. Het trappenschema is dan IV vi IV vi IV vi (V)-> V in G.

De overgang van het refrein naar het tweede couplet klinkt erg logisch. De Bm (waar het couplet op begint) kan de derde trap van G zijn, maar je brein herkent al snel genoeg het couplet en hoort het weer als schema ii V I in A. Het nummer moduleert dus een hele noot omlaag; van het couplet in A, naar het prechorus en refrein in G. Modulaties komen niet veel voor in de moderne popmuziek en als ze al voorkomen, gaan ze omhoog. Luister maar naar Love On Top van Beyonce, of Man In The Mirror, You Are Not Alone en zo nog veel meer voorbeelden van Michael Jackson. Maar een modulatie omlaag? Dat komt niet vaak voor.

Penny Lane

Dat komt omdat een modulatie omhoog je ‘optilt’, maar een modulatie omlaag een anticlimax kan hebben. Het enige voorbeeld wat ik zo snel kan bedenken van een modulatie omlaag, komt voor in het nummer Penny Lane van The Beatles. Waar het nummer duidelijk met het couplet in B opent, staat het refrein in A. De reden waarom het refrein alsnog erg vrolijk aanvoelt en absoluut niet als een anticlimax, is omdat de zanglijn van Paul wel duidelijk omhoog gaat in het refrein. Een bijkomend voordeel van het refrein omlaag moduleren, is dat je geen anticlimax krijgt als je in je couplet weer terug moduleert.

Modulaties komen niet veel voor in de moderne popmuziek en als ze al voorkomen, gaan ze omhoog.

Maar weer even terug naar Douwe Bob. De overgang van A7 naar C (van couplet naar pre-chorus) valt dus niet zo rauw op je dak door het chromatische loopje van de basgitaar. Met de A7 als tussendominant verwacht je de vierde trap van A, maar in plaats daarvan krijg je de vierde trap van G. Merk op dat ook hier de zanglijn bij de overgang, net als bij Penny Lane, omhoog gaat.

Zo gebeuren er al veel interessante dingen, maar later in het nummer wordt er nog een schepje bovenop gegooid. De volgende keer kijken we naar de solo van Slow Down.

Volgende keer op Tower of Song: wat gebeurt er in de solo?

 

Boek: Elle Luna – The Crossroads of Should and Must

door

op mei 24, 2017

in Blog, Boeken

Dit keer geen ‘songwriting-boek’ in de traditionele zin. Wel een boek dat elke creatieveling een motiverend duwtje in de rug geeft, of je juist op weg helpt als je even vastgelopen bent. Vandaag bespreek ik ‘The Crossroads of Should and Must, Find and Follow Your Passion’, door Elle Luna.

Luna werkte als designer voor diverse start-ups, toen ze op 8 april 2014 een essay op blogsite Medium plaatste. Het begon zo:

There are two paths in life: Should and Must. We arrive at this crossroads over and over again. And each time, we get to choose.”

In de weken erna werd het artikel door 250.000 mensen gelezen en getweet naar miljoenen mensen. Luna besloot een haar verhaal en tekeningen te publiceren in een boek.

Binnenkant 2

Moeten en willen

‘Should’ en ‘Must’ (in de Nederlandse vertaling wordt ‘Moeten’ en ‘Willen’ gebruikt) gaat over de keuze waar we dagelijks tegen aan lopen. Doen we wat we zouden moeten doen, wat van ons verwacht wordt, door anderen of door onszelf? Of luisteren naar ons ‘innerlijke moeten’, naar onze wens, die ons vertelt wat we willen? Hoe kunnen we meer uit onszelf halen en écht gelukkig worden van wat we elke dag doen?

Binnenkant 3

Waar ‘Should’ ons laat conformeren naar andermans idealen, verbindt ‘Must’ ons met die van onszelf.  Dit klinkt natuurlijk makkelijk: doen wat je écht wilt, maar is dat voor de meeste mensen niet. Gebrek aan tijd en geld staan meestal in de weg. Luna leidt je in haar – prachtig vormgegeven – boek langs oefeningen om dit ‘innerlijke moeten’ toch te integreren in je eigen leven. Ze helpt je niet alleen vinden wat jou ‘must’ is, maar geeft ze ook handvaten wat je moet doen als je je verlangen eenmaal gevonden hebt. Het helpt je een middenweg te vinden tussen wat je moet en wat je zou willen doen. Ze praat je moed in als twijfels over tijd, geld, locatie en skills toeslaan. En ze overstelpt je met voorbeelden; ook Van Gogh, Coltrane en de oprichters van Airbnb stonden ooit op het kruispunt van moeten en willen. Zij kozen voor hun verlangens, en met succes!

When we make something because we Must, not just because we can, it is the difference between disposable products that last a few years and life-affirming movements that sustain generations.”

Binnenkant 1

Binnenkant Money

Bewustwording

Het leidt tot een mooi en inspirerend boek waar iedereen die ook maar een beetje creativiteit in z’n vezels heeft zich in zal herkennen. Welk beroep je ook hebt, er zijn altijd dingen die je moet en dingen die je wil. Door je alleen al bewust te worden van het onderscheid, krijg je meer zeggenschap over de keuzes die je maakt. ‘The Crossroads of Should and Must’ van Elle Luna is een vrolijk boek dat je zal helpen een manier te vinden om je dromen te vinden en ze achterna te gaan.

Achterkant beter

‘The Crossroads of Should and Must’ van Elle Luna is beschikbaar bij diverse boekhandels, bijvoorbeeld bij Bol.com (ook in Nederlandse vertaling)*. Heb je andere boekentip voor creatievelingen? Laat een berichtje achter bij de reacties!

* Affiliate links

Monyay! Overzicht van week 21

door

op mei 22, 2017

in Links

Terug van even weggeweest – vanwege de bezigheden omtrent dit – zijn we er weer met een paar leuke blogposts op de planning. We beginnen met het interessantste songwriting-nieuws van afgelopen week:

  • Chris Cornell is overleden, de frontman en songwriter van o.a. Soundgarden en Audioslave en de laatste jaren vooral werkend als solo-artiest. Billboard zette een niet eerder gepubliceerd interview online, waarin hij vertelt hoe hij nieuwe liedjes ‘test’ in de badkamer. En hij omschrijft in één zin het prachtige van muziek:

    It’s that weird magic of if you sing a song you’re connecting to emotionally, it’s going to trick me into feeling my emotions.”

  • Rufus Kain schreef voor De Correspondent een boeiende serie over het gebrek aan vrouwelijke artiesten op de radio en festivals.
  • Hier houd ik van: The Pudding onderzocht of songteksten steeds repetitiever worden. Inclusief zoekmachine om te kijken hoeveel herhaling in je favoriete muziek voorkomt.
  • Nog een trend (artikel via Chris Kok): de grootste hits worden tegenwoordig bijna altijd door meer dan twee songwriters geschreven.

Dat was het voor nu. Heb je een tip? Een boeiend artikel of mooi interview? Laat een berichtje achter bij de reacties, vinden we leuk!

8 tips tegen een Writer’s Block

door

op maart 3, 2017

in Gastblog, Tips

Vandaag een gastblog van Chris Kok. Chris is singer/songwriter en docent Songwriting aan de DSOPM in Amsterdam. Zijn boek over songwriting is gratis online te lezen. Op Tower of Song heeft hij vandaag 8 tips voor je, tegen iets waar we allemaal wel eens tegenaan lopen: een Writer’s Block.

Door: Chris Kok

Vrijwel iedereen die liedjes schrijft maakt het wel eens mee: het schrijven gaat niet meer. Je hebt geen inspiratie. De liedjes die je wel schrijft, vind je maar niks. Je dwingt jezelf keer op keer het te proberen, maar ergens zit een blokkade: de gevreesde Writer’s Block.
Meestal gaat het vanzelf weer weg. Als dit echter niet gebeurt, is het wellicht tijd om het probleem eens goed onder de loep te nemen. In dit artikel leg ik uit wat een writer’s block precies is, en hoe je er voor eens en voor altijd van af komt.

Wat is een Writer’s Block?

Writer’s Block is een verzamelterm voor alle vormen van psychologische blokkades die de kraan van je creativiteit dichtdraaien. Deze blokkades hebben verschillende oorzaken. Ga bij jezelf na welke van de volgende je herkent, en gebruik de tips om ervan af te komen.


  1. Gun Jezelf Tijd, Ruimte en Energie

Je hebt te weinig tijd, de televisie staat te hard, je telefoon gaat steeds af, je hebt honger… Er zijn duizenden dingen die je kunnen afleiden van het schrijven.

Oplossing: gun jezelf tijd, ruimte en energie! Verschillende artiesten hebben verschillende manieren van werken. Om productief te kunnen zijn, moet je een werksituatie creëren die voor jou werkt. Dat betekent dat je (genoeg) tijd moet vrijmaken, een plek moet hebben waar je niet wordt gestoord, telefoon en internet uitschakelt en van tevoren wat hebt gegeten zodat je genoeg energie hebt.

“The accepted narrative that the rock and roll singer is driven by desire and demons, and out bursts this amazing, perfectly shaped song that had to be three minutes and 12 seconds. This is the romantic notion of how creative work comes to be, but I think the path of creation is almost 180 degrees from this model.”

– David Byrne


2. Mik niet op perfectie

Angst om te falen, angst om een slechte (of erger nog – een middelmatige) kunstenaar te zijn: het is de voornaamste reden waarom mensen stoppen met dingen maken. Als je niets maakt, kun je ook niets slechts maken. Als je niets af maakt, behoudt alles immers zijn potentie voor perfectie.
De angst uit zich, behalve in uitstel, ook in zelfkritiek. Elk idee wat je hebt, schiet je bij voorbaat al af, omdat het niet meteen geweldig lijkt.

Oplossing: heb moed! Blijf jezelf eraan herinneren waarom je dit doet. Je doel moet niet zijn om iets briljants te maken, maar om iets te maken. Schrijf omdat het leuk is, en een stuk minder geld kost dan een psycholoog.
Zelfkritiek kan natuurlijk heel  nuttig zijn. Het is heel goed dat je kritisch bent over je werk, dat is wat je een goede kunstenaar maakt. Maar geef deze kritiek nadat je iets hebt afgemaakt, en vooral niet daarvoor!

“One of the hardest things of all is to start. Just sitting down and getting over your own intimidations. Every professional songwriter I know – people who do it 100% for their living – is terrified every time they sit down to write. You’re always convinced that your next song is going to be your last, or that it’s going to be your worst, or that you’ll never be able to write anything as good as your hit. It’s a constant terror. I think all artists live in a constant state of terror. And part of our job is to know our own chaos well enough to be able to make sense of it when you can.”

– Janis Ian

  1. Vergelijk jezelf niet met anderen

Het stomste wat je kunt doen, is je afvragen waarom je niet zo goed / productief / succesvol / mooi / interessant / origineel bent als iemand anders. Dit kan je creativiteit compleet verlammen.

Oplossing: vergelijk jezelf niet met andere artiesten. Laat je door hen inspireren, maar wees je bewust van wie jij bent. Verwacht niet dat jouw stem kan wat die van Beyoncé kan. Verwacht niet dat je zo briljant en veel schrijft als Bob Dylan. Jij bent je eigen persoon, met je eigen talenten, zwaktes, omstandigheden en persoonlijkheid. Je bent uniek, en jouw liedjes zullen dit ook zijn. Focus op je sterke kanten en werk aan de zwakke. Wees eerlijk tegen jezelf over wie en wat je bent!
Originaliteit is zeker iets om naar te streven, maar vergis je niet: kunst is gebaseerd op het recyclen van bestaande ideeën.

“I’d never compare myself to Freddie Mercury because I look up to him far too much.”

– Mika

  1. Zoek inspiratie

De meest genoemde reden waarom mensen niet schrijven is een gebrek aan ‘inspiratie’. Ze weten niet waar ze over moeten schrijven. Ze spelen steeds maar weer dezelfde akkoorden. Ze wachten en wachten, maar de inspiratie wil maar niet komen.

Oplossing: als je geen inspiratie hebt, moet je het gaan halen. Er zijn ontelbare bronnen van inspiratie om je heen, je hoeft er alleen maar bewust van te worden. Alles kan je inspireren, van een vreemdeling op straat tot een goeie film.

“You can’t wait for inspiration. You have to go after it with a club.”

– Jack London

  1. Ga terug naar de essentie

Soms kom je midden in het schrijven van een lied vast te zitten. Je hebt geen idee waar je heen moet, wat je moet vertellen. Je hebt iets wat werkt, maar het is niet af, en je hebt geen idee hoe je verder moet.

Oplossing: als je midden in je liedje vast komt te zitten, moet je misschien worden herinnerd aan (of simpelweg besluiten) waar het eigenlijk over gaat. Wat vormde de aanzet van dit liedje? Was het een beat die je tof vond, was er iets wat je wilde zeggen? Stel vast wat het liedje moet ‘zeggen’, kijk dan wat het al zegt, en wat er nog gezegd moet worden. Misschien zegt het wel helemaal niets, en kun je beter iets nieuws beginnen.
Goed om te onthouden: je hoeft niet heel veel passie te hebben voor het liedje wat je aan het schrijven bent, om het af te kunnen maken. Echter, als je dat wel hebt, is het proces en het resultaat des te mooier.

“To be successful, the first thing to do is fall in love with your work.”


- Sister Mary Lauretta

  1. Zet een deadline

Als je denkt ‘tja, dit liedje kan ik ook later afmaken’, of ‘ik heb vandaag niet zo’n zin in schrijven, komt morgen wel weer’, dan kan het voorkomen dat ‘later’ of ‘morgen’ nooit komt, en je dus niets produceert.

Oplossing: zet een deadline voor jezelf. Of het nu een opnamesessie is, of een optreden, of een afspraak met een andere songwriter. Er is geen betere manier om jezelf te motiveren dan het idee dat je anderen of jezelf teleurstelt door een deadline te missen!

“I love deadlines. I like the whooshing sound they make as they fly by.”

– Douglas Adams

  1. Gooi je liedjes de wereld in

Als je liedjes in een la belanden (of een mapje op je computer) nadat je ze hebt geschreven, kan het zijn dat je de motivatie verliest om ze überhaupt te schrijven. Sommige mensen maken liedjes voor zichzelf en hebben absoluut niet de behoefte ze met de wereld te delen. Voor de meeste mensen is het echter leuk en belangrijk om ze een publiek te geven.

Oplossing: doe optredens, zet je liedjes online, maak video’s, doe wat je wil, maar zorg dat je feedback krijgt! Reacties zijn ontzettend motiverend. Ze kunnen je veel leren over hoe anderen (jouw) muziek ervaren. Als songwriter heb je een totaal ander beeld van je eigen werk.
Je hoeft niet eens altijd met iemand te praten over je werk om feedback te krijgen. Simpelweg je eigen muziek luisteren waar iemand anders bij is, stelt je in staat het door hun oren te horen.
Helaas kun je ook negatieve reacties krijgen. Soms heb je hier wat aan. Soms zijn het gemene, nutteloze opmerkingen. Hiervoor zul je dus wel een dikke huid moeten ontwikkelen. Vergeet niet dat smaken verschillen.

“The people who are listening did not write the song. You have to learn how to listen as a listener. You have to shed attachment to things. Bouncing things off of people is so important to me. When I write something, no matter how abrupt it is, I send it to friends. I need feedback. A lot of younger bands will have a one minute intro before any singing comes in, and you’re like, “Dude, I’m bored. I’m bored!” And they’re like, “But dude, it’s so cool because it changes here, it does this.” Like, no, I didn’t get that from it, and nobody else is gonna get it from it.“

– Anthony Raneri

  1. Neem een pauze

Soms zie je door de bomen het bos niet meer. Je bent verdwaald in een woud van woorden en akkoorden, en het proces wordt vervelend. Je vindt het niet meer leuk.

Oplossing: neem een pauze! Ga naar buiten, ga wandelen in het park. Doe een dutje, neem een douche. Eet een boterham. Ga je instrument oefenen, speel wat covers. Dit zijn vaak de momenten dat je de beste ideeën krijgt, omdat je onderbewuste de kans krijgt om de problemen met je liedje op te lossen. Soms moet je gewoon wat afstand nemen om te zien wat je nu eigenlijk hebt.
Als je heel veel aan het schrijven bent geweest, moet je misschien wat langer pauzeren. Dwing jezelf een maand niet te schrijven. Je zult met ongekend enthousiasme terugkeren naar je instrument!
Je kunt ook een tijdje een andere kunstvorm proberen. Schrijf een kort verhaal, of maak een schilderij. Doe een acteerworkshop, ga beeldhouwen. Dit kan wonderen doen voor je creatieve geest! En wie weet, misschien vind je het stiekem wel veel leuker dan liedjes schrijven.

“I’d spent five hours that morning trying to write a song that was meaningful and good, and I finally gave up and lay down. Then, “Nowhere Man” came, words and music, the whole damn thing, as I lay down… Songwriting is about getting the demon out of me. It’s like being possessed. You try to go to sleep, but the song won’t let you. So you have to get up and make it into something, and then you’re allowed sleep.“

– John Lennon

Als je deze tips opvolgt, zou je in principe nooit meer last moeten hebben van writer’s block. Vergeet niet om ze regelmatig weer terug te lezen! Als je toch vast blijft zitten, stuur me dan gerust een berichtje of laat een reactie achter onder dit artikel, dan kijk ik of ik je kan helpen.

Voor meer uitleg over writer’s block en andere aspecten van songwriting, bezoek Chris’ website: Songwriting Guide. Veel schrijfplezier!

“I’m not convinced that there’s any such thing as “writer’s block.” I suspect that what we like to call “writer’s block” is actually a failure of nerve or a failure of imagination, or both. If you’re willing to take chances, risk ridicule, and push the envelope, and if you’ve managed to hold on to your imagination (the single most important quality a writer can possess, even slightly more important than an itchy curiosity and a sense of humor), then you can dissolve any so-called block simply by imagining extraordinary, heretofore unthinkable solutions, and/or by playing around uninhibitedly with language. You can imagine or wordplay your way out of any impasse. That’s assuming, of course, that you’re talented in the first place.“

– Tom Robbins

 

Het schrijfproces van Pip Blom: “Niet elke minuut hoeft iets concreets op te leveren, het is het belangrijkst dat je ermee bezig bent.”

door

op februari 17, 2017

in Interview

In deze serie bevragen we figuurlijke bewoners van de ‘Tower of Song’ naar hun schrijfproces. Waarom begonnen ze met het schrijven van liedjes? En klopt het beeld van de ‘getormenteerde kunstenaar’? Vandaag bijten we de spits af met Pip Blom.

Lees hier het eerste deel van het interview, waarin Pip vertelt hoe ze begon met het schrijven van liedjes en hoe dat haar het afgelopen jaar op radio, televisie, festivals en naar Engelse en Nederlandse podia bracht.

Pip Blom bracht afgelopen jaar zeven liedjes uit: vier singles in februari (Skippy Still Remains, Truth, Misty from Heaven en Hours) en een E.P. met drie liedjes (Are We There Yet?). Alle songs nam ze zelf, thuis, op. We leggen Pip enkele keuzes voor:

Routine of wachten op inspiratie?
Pip met bandlid Tender in de oefenruimte

Pip met bandlid Tender in de oefenruimte

“Voor het schrijven van een liedje moet ik echt gaan zitten, het komt niet vanzelf in me op. Vorig jaar stelde ik mezelf het doel om in anderhalve maand tijd zes liedjes af te hebben. Een periode heb ik vijf dagen per week, dagelijks van negen tot vijf, in mijn studio zitten bouwen aan mijn liedjes. Nu probeer ik drie dagen in de week in mijn eentje te schrijven. Mijn doel is om elke drie dagen één liedje opgenomen te hebben. In de dagen daaromheen regel ik dingen voor mijn muziek, werk ik en treed ik op.

Waar schrijf je?

“Boven in ons huis heeft mijn vader, die ook muzikant is (zie deel 1 van het interview met Pip, red.), een studio ingericht. Het is een geïsoleerde kamer met een goede computer met opnameprogramma Logic, microfoons, een versterker en een interface. Er staat geen drumstel, ik gebruik de drumfunctie in Logic, of MIDI. In de studio werk ik een idee uit om het daarna naar mijn band mee te nemen, en te kijken hoe we het live kunnen spelen.”

De Rijdende Rechter

Omdat je heel veel hebt geprobeerd, is het nooit zonde geweest van je tijd. Niet elke minuut hoeft iets concreets op te leveren, het is het belangrijkst dat je ermee bezig bent.”

Hoe ziet een schrijfdag eruit?

“Op een typische studiodag pak ik mijn gitaar en zet ik een televisieprogramma aan, De Rijdende Rechter bijvoorbeeld. Dan ga ik een tijdje zitten klooien op mijn gitaar. Als ik iets hoor wat ik cool vind, stop ik het programma en ga ik verder met het net bedachte lijntje, zonder afleiding. Soms duurt dat heel lang voordat er iets komt, soms gaat het heel snel.

Als ik vastloop, vind ik dat ik moet volhouden, maar meestal ga ik even buiten lopen, om het na een half uurtje weer te proberen. Als het dan nog steeds niet lukt, raak ik wel gefrustreerd en ga ik boos iets anders doen, in de hoop dat het de volgende dag beter gaat. Maar ik probeer daar wel heel erg doorheen te duwen. Soms ben je geïrriteerd en lukt het niet, maar luister je de volgende dag je opnames terug en blijkt er toch iets moois bij te zitten. Omdat je heel veel hebt geprobeerd, is het nooit zonde geweest van je tijd. Niet elke minuut hoeft iets concreets op te leveren, het is het belangrijkst dat je ermee bezig bent.

Pip Blom

Twee keer per week oefen ik met de band de hele set. Meestal duurt het een maand voordat een lied er goed in zit en iedereen het ontspannen kan spelen. Voor ons laatste optreden in Paradiso moesten we een set spelen van 45 minuten, maar we hadden maar 30 minuten aan liedjes. De druk om snel nieuwe liedjes te spelen en te oefenen werkte goed, we bleven heel scherp want het moest zo goed mogelijk gaan. Een bepaald soort urgentie is altijd belangrijk om iets te doen, waarom zou je er anders aan beginnen?”

Tekst of muziek?

“Het belangrijkste aspect in een liedje vind ik de melodie. Het hoeft geen catchy popmelodie te zijn à la Bruno Mars, maar wel een lijn die in je hoofd blijft zitten. Ook de stem vind ik belangrijk; als ik een stemgeluid niet goed trek, houdt het voor mij op. De tekst vind ik ondergeschikt, al moet het niet zo slecht zijn dat het stoort. Teksten maak ik dan ook pas op het allerlaatste. Dan heb ik de zangmelodie al opgenomen met een brabbeltaal van bestaande woorden die lekker klinken. Daarmee ga ik puzzelen: hoe krijg ik het passend, maar ook zo dat het lekker loopt?” 

Mijn doel is om elke drie dagen één liedje opgenomen te hebben.”

Wanneer is een liedje ‘af’?

“Dat vind ik een moeilijke vraag. Je kan bijvoorbeeld een eindeloze hoeveelheid effecten over je song gooien, of heel lang ergens aan prutsen. Daarom zoek ik een beperking in tijd. Ook laat ik het aan mijn ouders, broertje, vriend en de band horen. Je kan het wel alleen doen, maar het is fijn van anderen feedback te krijgen.”

Haat-liefde-verhouding
The making of ‘Taxi Driver’: hoe kwam dit lied tot stand?

“Bij dit lied ben ik begonnen met het aanzetten van een drumloop. Welk tempo ik instel, is natte vingerwerk. Vervolgens begon ik met het couplet: eerst de gitaar, daarna de zang. Daarna volgde het refrein. Met het maken van een bridge heb ik een haat-liefde-verhouding. Je ‘hoort’ een bridge te schrijven om iets anders te doen in je lied, maar het voelt vaak geforceerd. Ik ben niet het type dat dan opeens los gaat op gitaar. Soms kies ik er daarom voor om geen bridge te schrijven.

Toen de structuur af was, heb ik de drums aangepast en de basgitaar opgenomen. Als laatste schreef ik de tekst. Vlak voordat ik Taxi Driver schreef, waren we op vakantie in Glasgow. Waar ik in Nederland taxichauffeurs vaak niet zo sympathiek vind, vond ik ze daar heel leuk. Tijdens die vakantie besloot ik daar iets mee te doen in een lied.

De opname die op Spotify staat is de versie die ik zelf thuis opnam voordat ik er met mijn band mee bezig ging, maar dan gemasterd, zodat het beter klinkt. Alle instrumenten heb ik zelf ingespeeld en opgenomen.”

Vind je kennis van muziektheorie belangrijk?

“Ha, deze discussie heb ik wekelijks met mijn bandleden. Mijn broertje en ik weten niets van theorie en vinden het ook helemaal niet belangrijk. Mijn drummer en bassist hebben heel veel kennis. Ik snap wel goed waarom het handig is hoor; voor de communicatie. Maar schrijf je betere liedjes als je kennis hebt van theorie? Nee. Ik kan me goed voorstellen dat het makkelijker wordt, maar ook dat het denken in een keurslijf je belemmert. Ik ben soms eindeloos aan het zoeken naar dingen die bij elkaar passen en wil dan niet met de theorie bezig zijn. Daarbij vind ik de zoektocht veel te leuk; je verrast jezelf.

Ik ben er nu wel mee bezig, omdat het in band-repetities handig is. Ik weet nu bijvoorbeeld dat de eerste twee tonen van ons volkslied het interval ‘kwart’ zijn.“

Geluid is zo bepalend, het kan veel toevoegen of afdoen aan je liedje. Daar wil ik meer over leren.”

Heb je een muziekopleiding gevolgd?

“Ik heb toelating gedaan tot de Popacademie en een recording-cursus bij LalaLab gevolgd, omdat ik meer wilde leren over geluid en de trucs die je kan toepassen als je aan het opnemen bent. Laatst had ik bijvoorbeeld een gesprek met producer Simon Akkermans, hij gaf een tip: “Zet eens je versterker in een kamer met de deur dicht, en je microfoon voor die deur.” Dat soort adviezen vind ik vet en ga ik vaak gelijk proberen. Geluid is zo bepalend, het kan veel toevoegen of afdoen aan je liedje. Daar wil ik meer over leren.

De reden om me in te schrijven voor de muziekopleiding in Leeuwarden was dat ik op zoek was naar andere mensen om muziek mee te maken. Dat ging toen niet door, maar uiteindelijk heb ik die mensen grappig genoeg gevonden in Amsterdam.”

Co-writing of alleen schrijven?

“Ik heb weleens met anderen samen geschreven, maar ben dan snel niet goed op mijn gemak en klap dicht. Dan heb je niks aan mij. We hebben nog niet met de band geprobeerd te schrijven, maar we zijn dan ook nog maar een half jaar bezig.

Hoe fijn ik het ook vind om het zelf te doen, ik sta er wel voor open met anderen te werken.”

De Wereld Draait door en het cliché van de gepijnigde kunstenaar
Waar ben je liever, in de studio of op een podium?

Pip Blom“Ik ben niet ‘geboren op een podium’. Ik voel me meer op mijn gemak als ik thuis in mijn studio liedjes aan het maken ben. Als het goed gaat vind ik optreden heel erg leuk, als het niet goed gaat, zit ik er lang mee in mijn maag. Maar nu ik het steeds minder eng vind, begin ik het steeds leuker te vinden. Maar laatst, toen ik mocht spelen in De Wereld Draait Door, werd ik wel weer overvallen door de zenuwen, mede door het lange wachten voor de uitzending.”

Ben je bezig met je publiek als je schrijft?

“Het belangrijkste vind ik dat ik het zélf tof vindt. Je hoopt natuurlijk altijd dat iemand anders er iets in ziet, echter, als dat niet zo is, is dat jammer, maar dan heb ik in ieder geval iets gemaakt waar ik zelf blij mee ben.

En als niemand het mooi zou vinden? Dan zou ik zelf muziek blijven maken, ik weet alleen niet of ik het dan online zou zetten.”

Heb je als songwriter verdriet of strijd nodig om mooie liedjes te schrijven?

“De vraag of je verdriet nodig hebt om tot mooie muziek te komen vind ik heel ingewikkeld. Het beeld van de gepijnigde kunstenaar vind ik cliché, daar geloof ik niet in. Iedereen heeft wel periodes waarin het niet zo goed gaat. Er zijn heel veel mensen met een vervelend leven die goede muziek maken, maar ook heel veel mensen met een prima leven die ook goede muziek maken. Het lijkt me niet dat creativiteit afhangt van je geluk.”

Het belangrijkste vind ik dat ik het zélf tof vindt. Je hoopt natuurlijk altijd dat iemand anders er iets in ziet, echter, als dat niet zo is, is dat jammer, maar dan heb ik in ieder geval iets gemaakt waar ik zelf blij mee ben.”

Welk liedje had je zelf geschreven willen hebben?

“Poeh, heel veel liedjes! Zo vind ik Tainted Love van Soft Cell bijvoorbeeld geweldig. Van de Parquet Courts vind ik alles tof, van The Breeders vooral het album Last Splash. Blur bewonder ik omdat ze me muzikaal inspireren. Ook tekstueel vind ik het interessant om te zien hoe andere artiesten teksten schrijven en spelen met woorden.

Hoe ziet een gemiddelde week er voor je uit?

“Naast schrijven, optreden en de zakelijke kant daarvan, werk ik drie avonden in de week bij een bedrijf dat de autocue verzorgt voor Fox Sports, daar verdien ik mijn geld mee. Tien minuten voor een uitzending krijg ik een tekst die ik als een malloot moet opmaken voor de nieuwspresentator. Het is leuk werk en ik kon er terecht na een oproepje voor betaalde klussen op Facebook en mijn blog. Daarvoor paste ik op, maar dat was in de weekenden en dan moet ik nu vaak optreden.
Daarnaast ga ik veel naar concerten, in bijvoorbeeld Paradiso, Bitterzoet, Tolhuistuin, Melkweg of OT301.”

Wat is je advies voor mede-songwriters?

“Ik heb veel geluk gehad, omdat mijn liedjes snel zijn opgepikt (verwijzing naar blog). Mijn advies: ga het eerst zelf doen. Zoek niet meteen een label, maar neem de tijd om uit te zoeken wat je wil en om ervaring op te doen. Het belangrijkste is de muziek te maken die je zelf vet vindt. Als je dat niet doet, waarom zou iemand anders het dan cool vinden? Succes komt dan vanzelf, of niet, maar dan ben je in ieder geval blij met wat je gemaakt hebt.”

Het belangrijkste is de muziek te maken die je zelf vet vindt. Als je dat niet doet, waarom zou iemand anders het dan cool vinden?”

Pip heeft meer tips voor singer-songwriters. We behandelen ze in een volgende post. Op de hoogte blijven? Laat je e-mailadres achter:


 

 

Friyay! Overzicht van week 6

door

op februari 10, 2017

in Blog

Waarschuwing vooraf: afgelopen week bracht op muziekgebied wat verontrustende artikelen. Laten we het overzicht vandaag beginnen met het meest pessimistische bericht, dan kan het alleen maar beter worden. Toch? Dan sluiten we af met een tip hoe je wél geld kan verdienen met je muziek:

  • Dit visuele verhaal laat zien hoe weinig acts de top halen. Amerikaanse site The Pudding onderzocht de New Yorkse muziekscene en kwam tot schokkende conclusies. Van de 7.000 bands die ze analyseerden, komen er maar 400 verder dan één of meerdere optredens in kleine zaaltjes. (via NRC)
  • Maar wellicht hebben sommige bands dat aan zichzelf te danken? Zo zegt Claire Mas (Communion Music) in dit interview, over veelgemaakte fouten in muziekmarketing (via de fijne EHPO nieuwsbrief):

    People complain about ‘there’s no money in music’. Have you tried clicking on your links on your phone? I can’t buy your tickets!”

  • Maar na dit interview vraag je je af of je wel op tour zou willen:

    Being an artist sucks – I’m just going to be honest. Performing is amazing; touring is horrible.
    There’s not one singer who enjoys touring because voices aren’t meant for it. It’s like asking a marathon runner to run a marathon six days a week.”

  • Toe aan wat leuker nieuws? Diensten om muziek te streamen hebben eindelijk meer betalende leden dan Netflix.
  • Er zijn meerdere redenen te bedenken om je net geschreven lied in te korten. Een hogere kans om op een Spotify-playlist te komen is daar nu één van.
  • We eindigen met een blik op de toekomst. Hoe je dan anno 2017 wél geld kan verdienen aan je muziek? Na een bezoek aan de Tolhuistuin, aanstaande maandagavond, weet je meer: ‘Music Pitch: Making money in 2017‘.

Heb jij deze week interessante artikelen, nieuwsberichten of mooie interviews gelezen die hier nog niet tussen staan? Laat je tip achter in de reacties!

Waarom ik een ‘Singer-songwriter Opleiding’ begin

door

op januari 23, 2017

in Blog

Begin 2017 gaat voor mij een langgekoesterde wens in vervulling: na vele cursussen, workshops en masterclasses ontwikkeld en gegeven te hebben in de afgelopen zeven jaar, begint er in maart iets nieuws: een jaaropleiding ‘Singer-songwriter’! Een opleiding die ik met veel plezier en liefde heb opgezet voor LalaLab. Er werken een paar fantastische docenten en goeie singer-songwriters aan mee, zoals Gerhardt en Margriet Sjoerdsma (de andere toffe namen maak ik in de komende weken bekend). De afgelopen tijd kreeg ik vaak de vraag waarom ik hiermee begonnen ben en waarom dit een droom is die uitkomt, en daar geef ik vandaag graag een antwoord op. Daarvoor gaan we terug naar een paar jaar geleden.

Er wordt weleens gedacht dat kunnen leven van de muziek vooral een kwestie is van ‘veel geluk hebben’. Het is in ieder geval iets wat ik vaak hoorde in de aanloop naar mijn cd-presentatie in Paradiso, in 2013. Maar ook bijvoorbeeld nadat Anouk meegeschreven had aan één van mijn liedjes, in 2009. Of na het winnen van compositiewedstrijden. Natuurlijk heb ik geluk gehad met de prachtige mensen die ik heb mogen ontmoeten en die al die successen mede mogelijk maakten, en daar ben ik dan ook nog elke dag dankbaar voor. Maar is dat alleen maar een kwestie van ‘geluk hebben’? Is het hebben van succes in de muziek niet vooral een kwestie van het maken van heel hard werken? En van het maken van de juiste keuzes, maar ook van het hebben van de juiste begeleiding?

Valkuilen en missers – en hoe ze te voorkomen
Singer-songwriter Channah in Paradiso

Paradiso, 2013. Foto: Sander de Goede

Al kan het soms zo lijken, mijn carrière en behaalde doelen zijn nooit vanzelf gegaan. Zo heb ik jaren ‘gezocht’ naar mijn stem, naar de goede techniek, mijn mogelijke bereik en klank. Daarbij heb ik heel wat docenten versleten, soms met groot, en soms met destructief effect. Op die manier leerde ik het belang van een goede coach.

Ook het spelen met een band, is me niet met de paplepel ingegoten. Ik zie mezelf nog staan, op de eerste dag op het conservatorium, met vier stoere rockers met wie ik samen een liedje zou moeten schrijven. Ik stond te trillen als een rietje. Inmiddels snap ik waarom er die eerste dag geen liedje uit mijn vingers kwam.

Singer-songwriter Channah op 3FM

Live op 3FM. Foto: Jurren Mekking

Teksten, performance, schrijven in opdracht: het was dikwijls een gevecht. Met medemuzikanten, met docenten, maar vooral: met mezelf. Onzekerheid, blackouts op het podium, een overslaande stem, een valse gitaar in een live televisie-uitzending: het is me – helaas – allemaal overkomen. Jarenlang heb ik mijn eigen weg gezocht, langs docenten, studies, boeken, managers, muzikanten. Soms was ik compleet verdwaald.
Maar soms moet je de weg kwijtraken om hem weer opnieuw te vinden, en nu, elf jaar nadat ik fulltime voor de muziek gegaan ben, ben ik precies op de plek waar ik wil zijn. En zou ik zo graag andere singer-songwriters de vele valkuilen en missers besparen.

Ik zie mezelf nog staan, op de eerste dag op het conservatorium, met vier stoere rockers met wie ik samen een liedje zou moeten schrijven. Ik stond te trillen als een rietje.”

Nieuwe wereld

Toen ik in 2012 masterclasses volgde bij het Complete Vocal Institute begonnen vele adviezen en opmerkingen over mijn stemgebruik op hun plek te vallen en begon ik mijn techniek onder controle te krijgen. Toen stond ik al acht jaar regelmatig op het podium, maar er ging een nieuwe wereld voor me open.

In hetzelfde jaar vormde ik de band waar ik mijn debuutalbum mee opnam, en leerde ik hoe dat moest: een groep om je heen te hebben van ontzettend goede en stoere musici en je tegelijkertijd zelfverzekerd en sterk voelen. Vele opmerkingen, lessen en adviezen vielen op hun plek en lieten me inzien wat er eerder ontbrak.

In de jaren die volgden zette ik de opleiding op die ik zelf had willen doen.”

Singer-songwriter Channah

Paradiso. Foto: Sander de Goede

In het web van de lessen, workshops en masterclasses die ik volgde en de cursussen die ik gaf, zag ik in hoe je íedereen kunt helpen zijn/haar eigen stijl te vinden, ongeacht diens stijl, persoonlijke voorkeur, leeftijd, achtergrond en muzikale ervaring. Ook begon ik helder in te zien waarom het bij mezelf zo lang had geduurd. Ik begon te begrijpen welke vragen altijd onbeantwoord waren gebleven en wat ik had gemist. Ik begon te snappen welke begeleiding je als beginnende muzikant nodig hebt. Hoe ik kan anderen kan geven wat ik zelf gemist had. En hoe ik, met deze elf jaar aan ervaring, de wens kan vervullen een unieke toevoeging te bieden aan het onderwijzende, muzikale landschap in Nederland.  

Intensieve begeleiding voor singer-songwriters

In de afgelopen jaren ontwierp ik een jaartraject dat ik zelf gehad had willen hebben, toen ik begon. Eén voor één zette ik de eerste stappen om een opleiding te maken die ik zelf zou willen doen. En die ik nu anderen zou aanraden, om op een veilige en positieve manier een succesvolle carrière op te kunnen bouwen. Een opleiding waarin we uitgaan van het individu, om te kijken wat jíj nodig hebt. Daarom hebben we ervoor gekozen de groep klein te houden, zo weten we zeker dat je de intensieve begeleiding krijgt die je verdient. Door deze geconcentreerde aandacht kunnen we in een jaar ongelooflijk veel bereiken, zowel in je muziek als in je persoonlijke groei.

Een opleiding waarin we uitgaan van het individu, om te kijken wat jíj nodig hebt.”

Deze opleiding heb ik opgezet zodat liedjesschrijvers, ongeacht hun leeftijd, opleiding of ervaring, hun eigen stijl kunnen vormgeven, hun schrijftalent kunnen ontwikkelen en vol vertrouwen het podium op kunnen stappen, binnen tien maanden tijd. In een veilige groep, met een breed curriculum en ervaren, enthousiaste en kundige masterclass-docenten om je de weg te wijzen. Als ik anderen kan helpen hun stem te vinden en hun liedjes naar een hoger plan te trekken, dan was dat elke stap van mijn eigen zoektocht waard.

Bekijk hier de opleiding ‘Singer/songwriter’! Wil je met mij overleggen of de opleiding bij je past? Laat dan hier je gegevens achter.

P.S. Het gaat erg rap met de inschrijvingen en inmiddels zitten we bijna vol! Wacht dus niet te lang met het aangeven van je interesse!

 

Pagina 3 of 5

← Vorige

Volgende →

Laatste reacties

Archief

Categorieën

Mogelijk gemaakt door WordPress & Thema gemaakt door Anders Norén